Rodzice podejmują najcięższe i najtrudniejsze zadanie, jakim jest wychowanie małego dziecka na wartościowego, odpowiedzialnego człowieka, zdolnego do współżycia i współdziałania w społeczeństwie. To rodzice zaspokajają podstawowe potrzeby dziecka.
Najważniejsze potrzeby dziecka:
- potrzeba miłości – bez miłości dziecko nie potrafi się prawidłowo rozwijać.
- potrzeba bezpieczeństwa – przejawia się ona w miłej, życzliwej atmosferze rodzinnej, widocznej wzajemnej miłości rodziców.
- potrzeba rozwoju i aktywizacji – u małego dziecka przejawia się w sferze ruchowej, u starszego natomiast w twórczości własnej (rysowanie, budowanie).
- potrzeba uznania i akceptacji – dziecko tworzy obraz samego siebie na podstawie tego, jak traktują je najbliższe osoby. Wychować kogoś – to podnosić go w jego własnych oczach;
- potrzeba kontaktów społecznych – dzieci potrzebują kontaktów z rówieśnikami na co dzień. Jest on niezbędny do prawidłowego rozwoju.
Rodzice dostarczają dziecku wiedzy o otaczającym świecie, a co najważniejsze stają się modelami osobowości i wzorami zachowań w konkretnych sytuacjach życiowych. Przekazują określony system wartości i norm moralnych, etycznych i społecznych. Wpływ, jaki rodzice wywierają na swoje dziecko, jest więc bardzo silny i trwały.
Pamiętajmy o tym, bo dziecko uczy się przede wszystkim przez:
- naśladownictwo – rodzice stają się modelami, osobami znaczącymi, bo uruchamiają mechanizmy naśladownictwa;
- identyfikację – są źródłem wiedzy, bo często stanowią źródło podziwu i chęci utożsamiania się z nimi;
- autorytet – rodzice ustalają hierarchię wartości, uczą życia zgodnie z interesami i dobrem innych ludzi. Dziecko wypróbowuje swe siły i możliwości, znajdując oparcie w rodzicach, mogąc liczyć na ich pomoc.
Do zadań rodziców należy zaspokajanie potrzeb: emocjonalnych, fizycznych, psychicznych i społecznych u dzieci, a także dbanie o ich prawidłowy rozwój i wychowanie.
Rodzice muszą również chronić i uspołeczniać swoje dzieci. Aby realizować te zadania, każdy z rodziców stosuje specjalne strategie wobec dzieci, które nazywamy postawami rodzicielskimi.
Wyróżniamy cztery podstawowe postawy rodzicielskie:
- Postawa akceptująca– która cechuje się nie ukrywaniem uczuć przed dzieckiem, zaspokajaniem jego potrzeb, akceptacją dziecka takim jakim jest. Postawą przeciwną jest odrzucanie dziecka, demonstrowanie mu negatywnych uczuć, podejście dyktatorskie i traktowanie dziecka jako ciężaru,
- Postawa współdziałania– zakłada pozytywne angażowanie się w sprawy dziecka oraz unikaniu zaniedbywania i obojętności uczuciowej. Przeciwna temu jest postawa unikająca.
- Rozumna swoboda– oznacza darzenie dziecka zaufaniem, udzielaniem swobody stosownej do wieku i możliwości dziecka. Postawą przeciwną jest nadmierne ochranianie i opiekuńczość
- Uznanie praw– polega na stosowaniu racjonalnej kontroli i dyscypliny, bez niedoceniania czy przeceniania roli dziecka. Przeciwną postawą jest postawa nadmiernie wymagająca zakładająca sztywne reguły niedostosowane do wieku i możliwości dzieci.
Wyróżniamy cztery style wychowania:
- styl autorytarny –dominują surowe zasady i nakazy, dyscyplina, a także kara się dzieci za złe zachowanie;
- styl autorytatywny – rodzice współdziałają z dzieckiem, narzucają mu zasady, nie są jednak one sztywne, są dostosowane do wieku i możliwości dzieci. Jest to jeden z najskuteczniejszych i najbardziej korzystnych stylów wychowania;
- styl permisywny – postawa opiekuńcza wobec dziecka, brak narzuconych normi zasad, pobłażanie dziecku;
- styl zaniedbujący – nie zwracanie uwagi na dziecko, nie zaspokajanie jego potrzeb.
Role rodziców
Jeżeli chodzi o role jakie przyjmują rodzice w procesie wychowania dzieci, można wyróżnić takie jak:
- Rodzic nadopiekuńczy– ciągle odczuwa troskę o dziecko, kontroluje je, narzuca zasady, zamiast stopniowo dawać autonomię – uzależnia dziecko od siebie.
- Rodzic niedojrzały emocjonalnie– traktuje dziecko jak zabawkę, a w gruncie rzeczy sam potrzebuje opieki. U dziecka poszukuje wsparcia i zrozumienia, odwracają się role.
- Rodzic perfekcjonista – ciężko przyjmuje porażki wychowawcze, jest zbytnio sumienny w wypełnianiu swoich rodzicielskich zadań, nadmiernie odpowiedzialny i zanadto przejmuje się swoją rolą.
- Rodzic uszczęśliwiający – uważa, że szczęście dziecka zależy od niego, niestety tym samym nadmiernie ochrania swoje dziecko i nie daje mu swobody.
- Rodzic autokrata – żąda bezwzględnego posłuszeństwa a efektem wychowawczym jest grzeczne dziecko, niestety takie zachowanie prowadzi do unikania przez dziecko rodziców, strach przeważa w każdej sytuacji.
- Rodzic podporządkowany –jest tolerancyjny aż do pobłażliwości, dziecko nad nim dominuje.
- Rodzic chłodny uczuciowo –nie dostrzega prawdziwych uczuć i potrzeb dziecka, nie chce bądź nie ma ochoty na to aby poznać jego plany i marzenia.
W rozwoju dzieci bardzo ważną rolę odgrywa środowisko rodzinne. To w nim następuje uczenie się wzorców zachowań i więzi, które stanowią bazę dla relacji interpersonalnych w dalszym życiu. Jeżeli dziecko ma w środowisku rodzinnym korzystne doświadczenia to będzie się to przedkładać na lepsze relacje z innymi i lepsze przystosowanie się do życia.
Nie da się uniknąć całkowicie napięć, konfliktów i agresji w domu rodzinnym czy szkole. Jest to odzwierciedlenie agresji jaka panuje w całym społeczeństwie, a szczególnie jest to widoczne w rodzinach, gdzie zanika poczucie przynależności i wspólnoty. To wspólnota ma być ochroną przed przemocą. Jest to zadanie dla rodziców, ale także szkoły.
Wychowanie dzieci to złożony i skomplikowany proces, na który składa się szereg czynników. Dobre wychowanie wymaga zaangażowania ze strony rodziców. Wzajemne ich współdziałanie może stać się podstawą dobrego wychowania i wspierania rozwoju dzieci.
Należy pamiętać, że dzieci wymagają dużo troski i wsparcia. Trzeba dbać o ich potrzeby i wspomagać na wszystkich etapach rozwoju. Należy akceptować uczucia dzieci aby wychować je na zdrowych i szczęśliwych dorosłych. Wychowanie jest podstawowym narzędziem kształtowania młodych ludzi. Dlatego wychowanie musi być przemyślane i konsekwentne.
Martyna Sosnowska
pedagog
